Hindi nagkaroon ng katuparan ang pangarap ng mga Pilipino na magkaroon ng sariling wikang gagamitin sa pakikipagkomunikasyon noong panahon ng Espanyol. Ito marahil ang dahilan kung bakit hindi rin nagtagumpay ang mga rebelyong sumibol sa iba’t ibang panig ng bansa. Bukod sa kakulangan sa armas, wala ring isang wikang nagamit na nauunawaan ng lahat.

Ano ang naging prinsipyo ni Dr. Jose Rizal hinggil sa wika na masasalamin sa kanyang nobelang El Filibusterismo?

Panahon ng Amerikano

(Hango sa “Ang Wikang Pang-Edukasyon Noong Panahong Amerikano Hanggang sa Kasalukuyan,” Nelly I. Cubar, 1982)

Itinatag ng mga Amerikano ang mga pampublikong paaralan at ginamit ang Ingles bilang wikang panturo nang dumating sila sa Pilipinas noong 1898. Ang mga taong sabik magkaroon ng edukasyon ay nagpunta sa mga bagong bukas na paaralan.

Noong 1901, sa rekomendasyon ng General Superintendent, ipinasa ng Philippine Commission ang Act No. 74 at inilagay ang lahat ng natatag na paaralan sa pangangasiwa ng Department of Public Schools. Ginawa ang Ingles bilang tanging wikang panturo. Hindi nagtagal, ang probisyong ito ay isinama sa Administrative Code noong 1917 sa ilalim ng Article IV, Section 22.

Itinakda sa preamble ng Jones Law noong 1916 ang kalayaan ng Pilipinas kapag mayroon nang matatag na anyo ng pamahalaan. Dahil nakikita nila na ang literasiya at wikang panlahat ang batayan ng isang matatag na gobyerno, minabuti ng mga Pilipinong lider na magampanan ng Ingles ang hinihinging ito ng batas.

Tiniyak ng mga Pilipinong lider sa Estados Unidos na mananatiling mahalaga ang Ingles sa mga pampublikong paaralan kahit magkaroon ng pagbabago sa politikal na estado ng bansa. Ito ang sagot nila sa tanong ng mga Amerikanong lehislador na nababalisa sa papel ng Ingles sakaling makamit ang kalayaan ng Pilipinas.

Pagkatapos ng isang educational survey noong 1925, nagkaroon ng alinlangan tungkol sa bisa ng wikang Ingles. Kaya, ipinasa ng gobyerno ang Concurrent Resolution No. 17, na nagbigay-suporta sa mga pampublikong paaralan upang mapadali ang pagtatag ng isang bayang nagsasarili, malaya, demokratiko, at nakabatay sa mga mamamayang edukado at kapaki-pakinabang. Sa wari, ang literasiyang nais matamo ay ang sa Ingles, dahil ito lamang ang ginagamit sa pampublikong edukasyon.

Ang pag-aproba ng Tydings-McDuffie Law, na nagtakda ng petsa ng kalayaan ng Pilipinas, ay nagpatahimik sa pag-aalala ng mga lider politikal. Napawi ang kanilang pag-aalinlangan sa anyo ng magiging gobyerno.

Panahon ng Commonwealth

Noong itinatag ang Commonwealth Constitution, walang indikasyon sa Constitutional Convention na gawing wikang pambansa ang Ingles. Sa halip, itinakda ang pagbuo ng wikang pambansa batay sa isa sa mga umiiral na katutubong wika. Binanggit ang Ingles, kaugnay ng paggamit nito, bilang isa sa mga opisyal na wika. Noong Disyembre 1937, prinoklama ang wikang pambansa batay sa Tagalog at sinimulan itong ituro sa mga paaralan noong 1940.

Samantala, tuluyang nanamlay ang wikang Espanyol sa pagpasok ng mga bagong opisyal na wika—Ingles at Filipino. Dahil dito, napabilis ang daloy ng kaalaman at kultura, na tumulong sa pagtanggap ng mga Pilipino sa bagong kolonyal na kapangyarihan.

Panahon ng mga Hapones

Noong panahon ng mga Hapones, binigyang-pansin ang pagtuturo ng wikang pambansa. Gayunpaman, pagkaraan ng Hulyo 4, 1946, nang makamit ang kalayaan, hindi na gaanong inasikaso ang usapin sa pagitan ng wikang pambansa at Ingles dahil sa mga mas agarang suliraning pang-ekonomiya dulot ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Ang kainitan ng panitikang Pilipino mula 1935–1941 ay biglang nanlamig sa pagdating ng mga Hapones. Napalitan ng takot ang kalayaan sa pagsulat. Sino ang makasusulat kung ang pangunahing hanap ng mga tao ay kaligtasan mula sa mga Hapones? Nagsara ang mga palimbagan—Ingles man o Tagalog. Subalit, makalipas ang ilang buwan, pinayagang muling buksan ang Liwayway sa pamamahala ni Kin-ichi Ishikawa, isang Hapones na may malawak na kabatiran sa panitikan.

Binuksan din ang pahayagang Taliba, na nagbigay-galak sa mga manunulat. Sa panahong ito, sumibol ang malayang taludturan o free verse. Lumabas din ang mga tulang Tagalog na kahawig ng haiku ng mga Hapones. Umunlad ang wikang Tagalog dahil napilitan ang mga manunulat, lalo na yaong dating nagsusulat sa Ingles, na magsulat sa Tagalog matapos ipagbawal ng mga Hapones ang paggamit ng Ingles.