Sa kasalukuyan, dahil sa matinding kampanya ng internasyonalisasyon, madalas na isinasantabi ang halaga ng sariling yaman ng wika at kultura ng mga bansa. Ito ay bunsod ng paniniwala na may iisang pamantayang pandaigdig na karaniwang nakapadron lamang sa kakayahan at katangian ng mauunlad na bansa.
Ang wika at kultura ng mga bansang nasa Ikatlong Daigdig, tulad ng Pilipinas, ay madalas na ipinapalagay na mababa o di-kapantay ng mga sumusulong na kalakaran sa daigdig dahil hindi umano ito nakaaagapay sa pamantayang global. Gayunpaman, bago makibahagi sa pandaigdigang integrasyon, mahalagang makilala muna ang sariling kahinaan at kalakasan. Kailangang maging matatag ang pundasyon sa sariling kaakuhan upang hindi lamang malamon o manggaya sa kultura ng ibang bansa. Dahil dito, may mahalagang papel ang pananaliksik sa sariling wika at kultura bilang tugon at pagharap sa globalisasyon.
Ang Hamon ng Global na Oryentasyon sa Akademya
Ang oryentasyong nakatuon sa “pakikiangkas” at “pagnanasa” sa global na pamantayan ay malinaw na humahadlang sa pagpapaunlad ng ating kakayahan at kaisipang pambansa. Dahil dito, naisasantabi ang pagpapalakas ng ating potensiyal na makalikha pa ng mas maraming pambansang iskolar at pantas sa sariling wika at kultura.
Kolonyal na Karanasan at Publikasyon
Produkto ng kolonyal na karanasan, marami sa ating mga institusyong pang-edukasyon ang may pagkiling sa mga kanluraning teorista at sunod-sunuran sa mga panlabas na patakaran. Halimbawa, pinapanginoon ng mga pamantasan ang sistema ng ISI (Institute for Scientific Information)-indexed journals bilang batayan ng pinakamataas na uri ng publikasyon.
Hindi pantay ang kanilang pagtingin sa mga lokal at pambansang publikasyon, lalo na yaong nasa wikang Filipino, na kung tutuusin ay katulad din naman ng prosesong pinagdaanan, at maituturing na mas masalimuot pa nga. Ito ay dahil mas mahirap bumuo ng sariling konsepto at palagay batay sa sariling konteksto kaysa simpleng hiramin at ilapat lamang ang mga teorya ng mga dayuhang iskolar.
Malaki ang hamon sa mga mananaliksik ng wika at kulturang Pilipino na igiit ang espasyo para sa maka-Pilipinong pananaliksik at ituring ito na kapantay ng alinmang iskolarling pamamaraan at larangan.
Ang Katiwalian sa Kamalayan at Ang Kailanganing Kritikal na Pag-aaral
Maliban sa isyu ng hindi pantay na pagkilala, isa pang matingkad na problema ay ang namamayaning katiwalian ukol sa pagbubuo ng maling kamalayan at kaisipan tungkol sa kulturang katutubo at kaalamang bayan.
Sa kanyang papel na “Mga Katiwalian sa ating Kamalayan Tungkol sa Kaalamang Bayan” (1991), pinuna ni Arnold Azurin ang kawalang-ingat ng ilang mananaliksik at manunulat. Ang kawalang-ingat na ito ay nagreresulta ng katiwalian sa paglikha ng kahulugan at pagsasawalang-bahala sa kapakanan ng pinag-aaralang paksa. Maaari itong magluwal ng maling impormasyon na, kapag nailabas bilang aklat o sanggunian, ay magbubunga rin ng maling pag-unawa at kamalayan sa mambabasang Pilipino.
Upang malutas ang ganitong katiwalian, kailangang maging kritikal. Ipinanukala ni Azurin na ang pag-aaral ukol sa katutubong kultura at kaalamang bayan ay nangangailangan ng praktis (lampas sa pagteteorya) at pagpaloob sa mismong proseso ng pag-unawa rito. Ang matibay na pamamaraan ay nagmumula sa karanasan at dunong na nagmumula sa kapuwa at hindi lamang sa indibidwal o sariling palagay. Mahalaga ang aktuwal na pagdanas sa loob ng pinag-aaralang paksa upang makabuo ng matibay na pagsusuri na nakabatay sa konteksto.
Sa puntong ito, makikita ang halaga ng pananaliksik sa wika at kulturang Pilipino bilang:
- Makabuluhang gawain ng pag-unawa sa sarili.
- Pagwawasto sa binaluktot na kamalayan.
- Ambag sa proyekto ng dekolonisasyon.
Paglilihis ng Landas sa Pananaliksik at ang Suliranin ng Tunguhin
May matinding usapin din sa paglilihis ng landas sa pananaliksik na bunga ng kahinaan sa pagpili ng paksa at tinatanaw na tunguhin.
- Maraming pananaliksik ang nakabatay sa interes ng mananaliksik at hindi sa interes ng kaniyang paksang sinasaliksik.
- May pagkahumaling sa pag-aaral ng dayuhang kultura at pagkiling sa mga tanyag na konseptong Kanluranin na hindi umaangkop sa kalagayan, karanasan, at diwang Pilipino.
- Ang pag-aaral ay nakakulong lamang sa pamantayan at panlasa ng akademya habang isinasantabi ang kabuluhan ng pamumuhay at karanasang panlipunan bilang laboratoryo ng kaalaman.
Ang kawalan ng tiyak at malinaw na kontekstong Pilipino ay nagreresulta ng kawalang tunguhing maka-Pilipino at nagpapakita ng baluktot na katotohanan. Upang maiwasan ito, kailangang unawain ang mga sariling palagay at haka-haka na nakatanaw sa layunin at kontekstong Pilipino.
Ang Modelo ng Maka-Pilipinong Pananaliksik
Bilang tugon sa mga suliranin at hamon na ito, mahalagang ilapat ang modelo ng maka-Pilipinong pananaliksik.
Ang pangunahing saligan nito ay ang paggamit ng sariling wika at mga pamamaraang nakabatay sa sariling karanasan na angkop sa ating konteksto. Dapat pahalagahan ang tunguhing maka-Pilipino na makapag-aambag sa karaniwang Pilipino at sa larangang magpapalakas sa interes ng paksang sinasaliksik.
Mahalaga na ang resulta ay hindi nakatali lamang sa mga aklat, kundi makikita sa mismong aktuwal na praktika sa lipunan—kabilang ang pang-araw-araw na gawain, pag-uugali, at pananaw ng isang karaniwang Pilipino.
Upang maisagawa ito, kinakailangan ang isang metodo na makapagpapakilala sa mananaliksik at kalahok. Inilahad ni Virgilio Enriquez (1992) ang iskala ng pagpapakilala at pakikipag-ugnayan sa Sikolohiyang Pilipino:
- Pagmamasid
- Pakikiramdam
- Pagtatanong-tanong
- Pagsubok
- Pagdalaw-dalaw o Pagmamatyag
- Pagsusubaybay
- Pakikialam
- Pakikilahok
- Pakikisangkot
Interdisiplinaryo, Krosdisiplinaryo, at Multidisiplinaryo
Ang maka-Pilipinong pananaliksik sa wika at kultura ay nagbubukas ng mga posibleng landas para sa pagpapabuti ng larangan at nagiging katuwang ng iba pang disiplina sa pagbuo ng isang tunay at makabuluhang araling Filipino.
Ito ay naglulunsad ng magkakaiba ngunit magkakaugnay na pananaw at lapit-pamamaraan na may katangiang:
- Interdisiplinaryo: Nilalayon nitong lampasan ang pagkakaiba tungo sa pagkakahawig at pag-uugnay sa pamamagitan ng integrasyon ng kaalaman at pamamaraan ng dalawang disiplina (hal. Wika at Sining).
- Krosdisiplinaryo: Nakatuon ito sa isang paksa (o disiplina) na tinitingnan sa pananaw ng iba pang disiplina (hal. Pag-unawa sa Sining sa lente ng Antropolohiya, Politika, at Ekonomiks).
- Multidisiplinaryo: Nakatuon ito sa lalim at lawak ng dalawa o higit pang disiplina. Pinagtatagpo nito ang iba’t ibang disiplina upang mapalakas ang sariling disiplina (hal. Paglalapat ng sari-saring disiplina para sa isang matatag na diskurso sa Sining).
Ang isang pag-aaral ay maaaring magtaglay ng pinaghalong mga pananaw na ito, depende sa layunin at pokus ng isinagawang saliksik. Isa sa kahalagahan ng pananaliksik sa wika at kulturang Pilipino ay ang kakayahang magluwal ng iba pang kaalaman at kabuluhan lampas sa saklaw ng larangang ito.
Konklusyon
Ang pagtalakay sa mga isyu at argumento ukol sa kahalagahan ng pananaliksik sa wika at kulturang Pilipino ay nagbubukas ng malawak na espasyo para sa palitan ng ideya at pagtanaw sa isang diwang Pilipino.
Ito ay mahalagang sangkap sa paghawan ng mga balakid at pagharap sa hamon ng patuloy na pananalanta ng tumitinding ragasa ng globalisasyon. Mananatiling matatag at nakatindig ang anumang wika at kulturang may matibay na pundasyon ng kaniyang sarili at tumatanaw sa pangmatagalang aspirasyon ng pagiging malaya at tunay na nakapagsasarili.
